Chỉ sau khi dư luận, MXH và báo chí đồng loạt phản ứng d.ữ d.ội về th.ảm họa tăng giá điện vô tội vạ của Bộ Công thương và EVN (Tập đoàn Điện lực Việt Nam), thì người ta mới vội vàng cho Thanh tra tiến hành ‘kiểm tra việc tăng giá điện’ như một động tác chữa cháy và để an lòng dân trong thời gian ngắn, cũng có thể là để kéo dài thời gian chờ dân “quên” sự chênh giá kh.ủ.ng giữa trước và sau đợt tăng giá hồi tháng 03/2019.
EVN đã tăng giá điện đến 8,36% vào đầu năm 2019, nhưng đến khi tính giá điện cụ thể với các hộ gia đình thì lại xảy ra quá nhiều trường hợp người dân ngã ngửa khi mức thu hàng tháng vọt đến 50 – 70% so với tháng trước, thậm chí một số hộ dân bị thu gấp đôi. Trong báo cáo gửi Thủ tướng, ông Bộ trưởng Bộ Công Thương nói rằng đợt tăng giá điện vừa qua không có gì sai. Tuy nhiên, không thấy bản giải trình về chi phí đầu vào cấu thành nên giá điện tại Việt Nam. Bộ Công Thương không những không chấn chỉnh, lại đòi xử lý những ai “xuyên tạc” giá điện. Thiệt quả là một cặp đôi hoàn hảo.
Như vậy, động tác tự biên tự diễn kiểm tra giá điện’ của Bộ Công thương – cơ quan chủ quản của EVN và cũng là kẻ từ lâu đã bảo k.ê rất lộ li.ễu cho tập đoàn này khiến dư luận không thể đồng tình. Lạ hơn, vị bộ trưởng Công thương lại được Quốc hội ưu ái đến mức miễn trừ vào danh sách bộ trưởng phải trả lời chất vấn với lý do… có quá ít yêu cầu chất vấn. Có thật là quá ít yêu cầu chất vấn không? Khi thời điểm đó, giá điện ăn c.ư.ớ.p của dân sục sôi trên các diễn đàn, là chủ đề bàn tán của người dân từ trong nhà ra ngoài ngõ? Các ĐBQH ăn lương của dân, thay mặt dân đi máy bay, xe ô tô đến Nghị trường rộng lớn, lại đốt thêm hơn 1 tỷ đồng tiền thuế của dân chỉ để bàn ra tán vào chuyện cô Ngọc Trinh “hở bạo” ra sao, chuyện phải đánh thêm phí tạm biệt nơi sân bay mà đối với các vị chỉ bằng bữa ăn sáng, hay chuyện phải dùng lu chống ngập thôi ư? Có thể tin được Thanh tra chính phủ sẽ công tâm trong ‘kiểm tra tăng giá điện’ hay không?
Nhắc đến t.ộ.i á.c của EVN thì có kể cả ngày cũng không xong. Vào năm 2011, EVN từng bị thanh tra phát hiện đã hạch toán cả các công trình hồ bơi và sân tennis vào giá thành điện và bắt người tiêu dùng phải lãnh đủ. Nhưng bất chấp báo chí và dư luận, từ đó đến nay Thanh tra chính phủ vẫn chưa có bất kỳ xử lý nào, khiến dậy lên rất nhiều dư luận về việc các thành viên trong đoàn thanh tra của Thanh tra chính phủ đã được ‘lót tay’ hậu hĩ.
Dưới thời Bộ trưởng Công thương Vũ Huy Hoàng, nhiều vụ bê bối khác cũng có kết cục tương tự, nhanh chóng bị chìm xuồng.
Vào năm 2015, EVN bị phát hiện trốn thuế gần 5.000 tỷ đồng. Theo đó, Thanh tra Bộ Tài chính đã phát hiện tập đoàn có những khoản hạch toán không đúng quy định, khiến doanh thu và lợi nhuận năm 2015 -2016 giảm.
Cụ thể, năm 2015 EVN hạch toán vào chi phí hơn 1.341 tỉ đồng khoản chênh lệch cước phí vận chuyển dự án đường ống dẫn khí Phú Mỹ – Tp.HCM (giai đoạn 2012-2015) dù thực tế chênh lệch cước phí vận chuyển đường ống dẫn khí Phú Mỹ – Tp.HCM mà EVN phải trả cho Tập đoàn Dầu khí là 1.938 tỉ đồng.
Ngoài ra, EVN còn không hạch toán 4.847 tỷ đồng doanh thu từ hoạt động tài chính năm 2016. Theo quy định, lãi chênh lệch tỉ giá phải được bù trừ với lỗ chênh lệch tỉ giá. Nếu có chênh lệch thì doanh nghiệp phải hạch toán khoản này…
EVN thường được biết như một quán quân gây l.ỗ với hơn 40.000 tỷ đồng quẳng vào bất động sản, chứng khoán, ngân hàng… từ nhiều năm trước. EVN cũng xếp đầu bảng các doanh nghiệp VN với số vay ngân hàng lên đến 118.000 tỷ đồng (có thông tin cho biết lên đến 143.000 tỷ đồng, theo số liệu năm 2015). Toàn bộ gánh lỗ ấy, EVN đã thực hiện chiến dịch “bù lỗ vào dân” thông qua “cơ chế” tăng giá điện từ mấy năm qua, bất chấp tình trạng suy thoái cùng k.i.ệ.t của đất nước. Tập đoàn này còn “tính đúng tính đủ” với dân đến mức hạch toán cả bể bơi và sân tennis, tiền phúng điếu, tiệc tùng của công ty, tiền thăm bệnh nhân viên, tiền xây biệt thự, mua xế sang cho sếp vào giá điện, nhưng vẫn được Thanh tra chính phủ và Bộ Công thương nhắm mắt bỏ qua.
Cho tới nay, cấp trên trực tiếp của EVN là Bộ Công thương vẫn tr.ắ.ng tr.ợ.n bao che cả tập đoàn tài phiệt không chỉ cho những âm mưu tăng giá điện, mà còn về hàng loạt cú xả lũ thủy điện bất nhân của EVN từ năm 2013 đến nay ở các tỉnh miền Trung mà đã trở thành tác nhân chính g.i.ế.t sống ít nhất hàng trăm mạng dân nghèo nơi rốn lũ.
Vào năm 2017, Chính phủ Việt Nam và EVN đã có một màn diễn mới: Đề án tái cơ cấu EVN vào năm 2017 được Chính phủ phê duyệt, đáng tiếc thay, lại không có bất cứ một cải cách nào để xóa vai trò đ.ộ.c quyền t.à.n h.ạ.i dân sinh của EVN. Với đề án trên, EVN vẫn nắm 100% vốn ở các khâu truyền tải, phân phối mà không hề có một chút hơi hướng nào về điều mà người ta vẫn hay nói với dân “hướng đến thị trường điện cạnh tranh”.
Trong đề án trên, nhiều doanh nghiệp tham gia khâu phát điện nhưng chỉ có một đầu mối EVN mua điện và bán điện. Mặt khác, Nhà nước vẫn nắm 100% vốn ở EVN, như vậy tư nhân không hề có cơ hội để tham gia cạnh tranh…
Cũng cần nhớ lại EVN đã độc quyền đến thế nào về chuyện mua điện.
Từ năm 2009, EVN đã mua điện từ các doanh nghiệp Trung Quốc với giá gấp đến 3 lần mức thông thường của doanh nghiệp Việt Nam. Thậm chí, EVN mua điện của Trung Quốc với giá cao cả ở thời điểm nguồn cung cấp trong nước dồi dào, vin vào lý do vì hợp đồng mua điện với Trung Quốc được ký từ năm 2005 và chính thức mua điện từ 2009.
Thái độ kinh doanh bất chấp này đã bất chấp một thực tế là trong thời gian gần đây, nguồn điện trong nước được tăng cường nhiều hơn, nhiều nhà máy điện ngoài EVN chưa huy động hết công suất, có thời điểm điện dư thừa, giá lại rẻ hơn nhiều giá điện Trung Quốc bán cho Việt Nam. Nhưng bởi lối hành xử đầy ngờ vực, EVN đã cố tâm mua điện trong nước với giá chỉ bằng 1/3 giá mua điện của Trung Quốc, kèm theo các điều kiện rất kh.ắ.t kh.e để chèn ép, b.ó.p ch.ế.t doanh nghiệp điện tư nhân, bảo toàn thế độc quyền…
Vẫn chưa rõ là toàn bộ tiền lãi do EVN nhập khẩu điện từ Trung Quốc với giá cao gấp 3 lần giá sản xuất điện trong nước, đã chui vào túi ai mà người ta cứ cố sức bảo vệ cho những trái oan này? Nhưng lần này , kịch bản Thanh – Kiểm tra giá điện lại được giở lại với bài cũ quen thuộc: Thanh tra để chìm xuồng mãi mãi. Đã nhiều tháng trôi qua, dân vẫn è cổ đóng giá điện mới, còn EVN thì đang ngồi rung đùi đòi tăng thêm giá điện một lần nữa, lên đến 45% vì giá vừa tăng vẫn … LỖ quá.
Minh Anh
